Een werknemer die in de avonduren betrokken is bij rellen, geweld en vandalisme? Daar zit een werkgever hoogstwaarschijnlijk niet op te wachten. Dit is zeker zo op het moment dat een werknemer niet op de werkvloer verschijnt omdat hij tijdelijk in hechtenis zit of omdat hij zijn werk niet goed kan uitvoeren wegens zijn nachtelijke activiteiten. Toch is ontslag wegens een activiteit die plaatsvindt in de privé-sferen nog niet zo makkelijk.
Meerdere avonden achtereen braken er in januari 2021 in verschillende steden rellen uit door corona protesten. Bij de rellen werd geweld gebruikt en was er sprake van vandalisme. Honderden arrestaties volgden. De rellen werden massaal vastgelegd: door de media en door de relschoppers zelf. Hierdoor zijn veel relschoppers duidelijk herkenbaar in beeld gebracht.
Ontslagrecht in Nederland
Het ontslagrecht in Nederland bestaat uit veel regels die de werknemer beschermen. Zo is er bijvoorbeeld de wettelijke opzegtermijn, heeft een werknemer in sommige gevallen (denk hierbij aan de zieke of de zwangere werknemer) ontslagbescherming en heeft een werknemer bij ontslag vaak recht op een ontslagvergoeding (“transitievergoeding”). Daarnaast kent Nederland een zogeheten “preventief ontslagstelsel”. Dit houdt in dat een werkgever, voor hij tot ontslag kan overgaan, een grond nodig heeft voor ontslag. Bovendien heeft de werkgever voorafgaande goedkeuring nodig van een bevoegde instantie. Dat kan voorafgaande toestemming zijn van het UWV (in het geval van een ontslag wegens bijvoorbeeld bedrijfseconomische redenen) of een beslissing van de kantonrechter (in het geval van een ontslag wegens een meer persoonlijke redenen, zoals disfunctioneren of verwijtbaar handelen). Welke route de werkgever ook kiest: beiden moeten zorgvuldig en uitgebreid worden voorbereid en zowel de kantonrechter als het UWV zijn terughoudend in het verlenen van ontslag. Er is rechtspraak te vinden waar de kantonrechter de arbeidsovereenkomst heeft ontbonden wegens het plegen van strafbare feiten in de vrije tijd (het ging hierbij om drugsbezit). Toch blijft de hoofdregel: wat er in de vrije tijd gebeurt, daar heeft een werkgever in principe weinig mee te maken.
Ontslag op staande voet
In bepaalde gevallen is ontslag op staande voet misschien een optie. Ontslag op staande voet is een opzegging van de arbeidsovereenkomst die per direct ingaat. De werkgever hoeft vooraf aan geen enkele instantie toestemming te vragen. De regels die de werknemer binnen het reguliere ontslagrecht beschermen gelden veelal niet: zo geldt er geen opzegtermijn, heeft de werknemer vaak geen recht op een transitievergoeding en verliest hij zijn recht op een WW-uitkering. Omdat de gevolgen voor de werknemer vergaand zijn, moet de werknemer zich schuldig hebben gemaakt aan zeer ernstige misdragingen. Hierbij valt te denken aan geweld, fraude of diefstal. Ontslag op staande voet met betrekking tot een gedraging die niet op de werkvloer heeft plaatsgevonden maar in de privésfeer, komt weinig voor. Zo is er rechtspraak te vinden waar een werknemer van de overheid op staande voet werd ontslagen omdat hij betrokken bleek te zijn bij illegale hennepkwekerijen. Het betrof hier echter een uitzondering. Ook bij een ontslag op staande voet geldt de hoofdregel: wat er in de vrije tijd gebeurt, daar heeft een werkgever in principe weinig mee te maken.
Grondrecht
Vrijheid van meningsuiting en het recht om te demonstreren zijn beide Nederlandse grondrechten. Een werkgever mag dit niet beperken, ook niet als er geweld bij komt kijken. Dit kan anders zijn op het moment dat de gedragingen van de werknemer in privétijd ook daadwerkelijke gevolgen hebben voor de arbeidsrelatie omdat iemand zijn werk niet meer goed kan verrichten. Denk hierbij aan de eerdergenoemde werknemer die niet op werk verschijnt omdat hij tijdens het relschoppen is opgepakt en in hechtenis is geplaatst. Toch houdt zelfs dan een ontslag op staande voet niet snel stand: de gedragingen zijn immers niet tijdens het werk verricht. Een werkgever kan in een dergelijk geval kiezen om een loonsanctie op te leggen: het loon van de werkgever wordt dan gestopt totdat de werknemer weer op vrij voeten is en in staat om te werken. Een ander voorbeeld is een docent van een middelbare school. Een dergelijke werknemer heeft – net als de ambtenaar met de hennepkwekerij - een voorbeeldfunctie. Mocht hij besluiten om deel te nemen aan demonstraties met geweldpleging, dan kunnen wij ons er wel in vinden dat hierin wel een grond voor ontslag (op staande voet) ligt.
Ontslag met wederzijds goedvinden
Samenvattend heeft een werkgever niet de instrumenten om een relschopper zomaar te ontslaan. Een optie die natuurlijk wel altijd tot de mogelijkheden behoort is een ontslag met wederzijds goedvinden. De werknemer en de werkgever maken dan samen afspraken over het einde van het dienstverband (bijvoorbeeld over de opzegtermijn en de ontslagvergoeding) en leggen deze vast in een vaststellingsovereenkomst.