Wat de wet zegt over fysieke belasting en repeterende werkzaamheden

Fysieke belasting is de belasting van spieren en gewrichten tijdens (lichamelijke) arbeid. Het begrip is onder te verdelen in zeven vormen: tillen, duwen/trekken, knielen/kruipen, bukken, dragen, draaien en repeterende werkzaamheden. Overbelasting kan leiden tot klachten aan gewrichten, pezen en spieren en soms zelfs tot uitval van werknemers. Wat staat daarover in de Arbowet?

Overbelasting voorkomen
Fysieke overbelasting wordt vooral bepaald door de aard en de duur van het werk, de werkhouding, de grootte van de uitgeoefende krachten en de frequentie waarmee een taak wordt uitgevoerd.

Het Arbobesluit bepaalt: ‘De arbeid wordt zodanig georganiseerd, de arbeidsplaats wordt zodanig ingericht, een zodanige productie- en werkmethode wordt toegepast of zodanige hulpmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruikt, dat de fysieke belasting geen gevaren met zich kan brengen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemer’ (art. 5.2 Arbobesluit). Als mogelijke gevaren niet kunnen worden voorkomen, dan moet ingevolge artikel 5.3 van het Arbobesluit de arbeid zodanig georganiseerd en de arbeidsplaats zodanig worden ingericht dat de gevaren zoveel mogelijk worden beperkt. Dat kan bijvoorbeeld door een aangepaste productie- of werkmethode toe te passen of door hulpmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking te stellen.

Daarnaast moeten in de risico-inventarisatie en -evaluatie de veiligheids- en gezondheidsaspecten van de fysieke belasting worden opgenomen en beoordeeld. Er moet hierbij met name worden gelet op de kenmerken van de last, de vereiste lichamelijke inspanning, de kenmerken van de werkomgeving (klimaat, temperatuur) en de eisen van de taak (bijvoorbeeld de frequentie). Verder moeten werkplekken worden ingericht volgens ergonomische beginselen.

Repeterende werkzaamheden
Er is sprake van repeterend werk, wanneer lichaamsdelen (vaak gaat het dan om de arm, hand, pols, schouder) langer dan één uur aaneengesloten of twee uur per dag, min of meer in een hoog tempo, binnen 90 seconden dezelfde beweging maken.

Bijvoorbeeld musici, slagers en postbodes net als kassapersoneel en lopende-bandwerkers behoren tot de risicogroep die veel repeterende werkzaamheden uitvoert. Ook mensen die veel beeldschermwerk verrichten staan bloot aan repeterende handelingen. Repeterende handelingen komen in veel werkprocessen voor en kunnen bij langdurige blootstelling leiden tot gezondheidsklachten, zoals bijvoorbeeld RSI (Repetitive Strain Injury), een verzamelnaam voor spier- en gewrichtsklachten aan handen, polsen, armen, schouders, en/of nek.

Het risico wordt groter als de repeterende handelingen gepaard gaan met:

  • extra krachtsinspanning (bewegen van zware objecten);
  • werken in een belastende werkhouding;
  • schokken en trillingen (bijvoorbeeld bij boren en frezen); en
  • hoge werkdruk en stress.

Normen bij repeterende handelingen
Er staan in de Arbowet geen concrete bepalingen over repeterende handelingen. Wel bepaalt artikel 3 dat monotone en tempo gedwongen handelingen ‘zo veel als mogelijk’ vermeden of beperkt moeten worden. Verder is elke werkgever verplicht om ervoor te zorgen dat de fysieke belasting geen gevaar oplevert voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemer. 

Kort cyclische handelingen behoren in de risico-inventarisatie en -evaluatie te worden opgenomen. Bij een te hoog risico moeten maatregelen in het plan van aanpak staan, evenals de verantwoordelijke functionaris en het tijdstip waarop de maatregelen in werking moeten treden. 

Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van gezondheidsrisico’s door repeterende handelingen is door TNO de HARM-methode ontwikkeld, te raadplegen op de website over fysieke belasting beoordelen.

Aandachtspunten repeterende handelingen
Om gezondheidsklachten te voorkomen, is het goed om rekening te houden met de volgende punten:

  • controleer allereerst of repeterende handelingen nodig zijn voor het werk dat moet worden verricht;
  • pas de werkplek aan volgens adviezen van de deskundigen;
  • wissel werkzaamheden voldoende af;
  • neem regelmatig rust en pauze;
  • ontspan de spieren op rustige momenten met enkele eenvoudige oefeningen; en
  • een training-on-the-job kan helpen om een ongunstige werkhouding te voorkomen.